- Overzicht
- Broodjes voor de lunch is een heel modern concept
- Waarom gekookte lunchmaaltijden nog steeds een ‘ding’ zijn in Spanje
- Is een siesta noodzakelijk?
- Alleen in het weekend, of als je met pensioen bent
- De schooluren veranderen al
- Covid dwingt aanpassing af
- De wetenschap over siësta’s: onderzoek onthult de genetische basis voor dutjes
1.Overzicht
Een van de woorden die altijd direct worden geassocieerd met Spanje, en dat zelfs door mensen die geen Spaans begrijpen is ‘siësta’, en veel nationaliteiten, waaronder mensen uit Spanje zelf, hebben zich vaak afgevraagd waarom de siesta bestaat en hoe komt het dat Spanje het enige land lijkt te zijn waar de inwoners een siësta houden?
“Heel weinig stereotypen die verband houden met onze cultuur hebben de tand des tijds doorstaan zoals de siësta dat heeft gedaan”, zegt de Spaanse Slaapvereniging (SES).
Maar het is niet alleen een ‘Spanje’-ding, siësta’s maken deel uit van de traditie waar het Romeinse rijk aanwezig was, ook al beoefenen maar weinig mensen het nog, en in feite houdt slechts een kleine minderheid van de Spanjaarden nog een siesta.
“De Romeinen stopten om te lunchen en te rusten op het zesde uur van de dag”, legt Juan José Ortega van de SES uit.
“En als we er rekening mee houden dat er ongeveer 12 uur daglicht is en afhankelijk van waar je bent in de wereld, dan zou in Spanje het zesde uur in de winter rond 13.00 uur zijn en rond 15.00 uur in de zomer.”
De Romeinen noemden deze tijd van de dag de zesde, of ‘sexto’, maar toen het Italiaans zich als taal ontwikkelde vanuit het Latijn, veranderde dit in sesto.
Gezien het feit dat in de meeste culturen waar een persoon een ganse dag werkt, ze er middenin een pauze nemen, zou men kunnen stellen dat de “zesde” wereldwijd springlevend is, zelfs als er geen slaap bij komt kijken en het lijkt erop dat de oude Romeinen verantwoordelijk zijn voor het inbrengen van deze werktijdstructuur in de 21e-eeuwse samenleving.
2. Broodjes voor de lunch is een heel modern concept
De belangrijkste maaltijd van de dag voor de Romeinen was het middagmaal maar de verplaatsing van deze maaltijd naar de avond, zoals het geval is in het grootste deel van Europa en in ieder geval in de Angelsaksische landen, is een vrij moderne uitvinding. Zelfs in de jaren zestig aten de meeste Noord-Europeanen nog hun gekookte maaltijd tijdens de middag.
Dingen veranderden toen mensen in de meeste landen langere afstanden moesten afleggen om naar hun werk te gaan en zij dus geen tijd hadden om over huis te gaan voor een gekookte lunch. Tot op zekere hoogte slaat dit ook aan in Spanje en dan vooral in de grotere steden waar het te lang duurt om naar huis te gaan en terug te komen en waar de openingstijden van kantoren en winkels vaak langer open blijven. De winkels blijven vaak de ganse dag open, waardoor de middagpauzes in ploegendienst worden genomen. De middagpauzes kunnen daarom om deze reden niet meer dan een uur of twee duren.
In deze regio’s nemen werknemers eerder een maaltijd in een tupperwaredoos mee naar het werk en warmen zij deze op in de magnetron op kantoor, of zij eten in een café, vandaar de goedkope menu del día-traditie, gericht op het verstrekken van betaalbare lunches voor het personeel.
3. Waarom gekookte lunchmaaltijden nog steeds een ‘ding’ zijn in Spanje
De Spaanse economie was van oudsher gebaseerd op de landbouw, met meer dan een derde van de beroepsbevolking. Later werd de bouw een van de grootste werkgevers in het ganse land, met andere woorden, handenarbeid buitenshuis.
Zelfs bij temperaturen waarbij je het koud zou hebben als je op een terrasje zit, word je van handenarbeid bezweet, dus het begint al vroeg in het jaar te warm te worden om midden op de dag te werken.
Logischerwijs betekent dit dat gedurende een groot deel van de Spaanse geschiedenis, vanaf het Romeinse Rijk tot ongeveer 40 of 50 jaar geleden en voor een groot deel zelfs tot ongeveer 15 of 20 jaar geleden, het grootste deel van de beroepsbevolking niet veilig of comfortabel veel kon doen gedurende een aantal uren midden op de dag, maar zodra de temperatuur in de vroege avond daalde, konden ze de verloren tijd inhalen.
Deze trend ging over naar kantoren en winkels, vooral in de tijd dat airconditioning voor de meeste bedrijven nog een luxe in plaats van een noodzaak was.
Het eindresultaat is dat de typische werkdag in Spanje laat op de avond eindigt. Afhankelijk van de branche, het bedrijf of het soort werk, variëren de ‘kantooruren’ van een begintijd van ongeveer 08.00 uur tot 10.00 uur, maar dan ligt het einde van de werkdag tussen de 19.00 uur en 21.00 uur.
Aangezien men een groot deel van de dag weg van huis is, helpt een dutje na de lunch u om uw batterijen op te laden voordat u weer aan het werk gaat voor de tweede shift van de dag.
In grotere steden en in gebieden met veel toeristen is de sluiting ’s middags misschien slechts van 14.00 tot 16.00 uur, of helemaal niet, maar in kleinere steden kan het van 13.00 tot 17.30 uur zijn, ongeacht of er een praktische noodzaak is om een siesta te houden.
4. Is een siesta noodzakelijk?
Al geruime tijd pleiten verschillende economen, gezondheidsexperts, sociologen en politici voor een meer Noord-Europees werkschema, aangezien het pas tegen de avond thuiskomen de balans tussen werk en privé bijzonder moeilijk maakt. Dat is vooral zo voor gezinnen, en zelfs met een lange pauze midden op de dag is het vermoeiend voor medewerkers om rond 09.00 uur te beginnen en pas om 20.30 uur klaar te zijn.
Deze deskundigen stellen dat, behalve voor handenarbeid, het feit dat kantoren en winkels tegenwoordig voorzien zijn van airconditioning, betekent dat het praktisch niet nodig is om midden op de dag te stoppen, en dat de productiviteit wel eens dramatisch kan toenemen als ze in een kortere periode wordt geconcentreerd, met kortere pauzes en een groter deel van de middag en avond om uit te rusten.
Dit is natuurlijk ook bevorderlijk voor het nemen van een siësta; op dezelfde manier dat de meeste Noord-Europeanen die standaard kantooruren hebben, hun avondmaaltijd beginnen te koken zodra ze om 18.00 of 19.00 uur thuiskomen, zullen Spanjaarden in banken en de publieke sector doorgaans hun hoofdmaaltijd van de dag koken wanneer ze rond 15.00 uur thuiskomen of 16.00 uur, om dan misschien een dutje te doen.
Diëtisten hebben de Spaanse gewoonte lang afgekeurd om ’s avonds om 21.00 of 22.00 uur te eten, wat natuurlijk onvermijdelijk is voor degenen die om 20.30 uur klaar met werken zijn, maar deze maaltijd is normaal gesproken veel lichter. Diezelfde diëtisten prijzen sterk de traditie om de grootste maaltijd tijdens de lunch te eten.
5. Alleen in het weekend, of als je met pensioen bent
Ondanks vooropgezette ideeën over hoe Spanjaarden zich een weg banen door een vijfgangenmenu met een fles wijn voordat ze de rest van de middag gaan slapen, duurt de siësta normaal gesproken maximaal 20-30 minuten. Langer dan dat, en je lichaam glijdt in de volledige slaap-waakcyclus, die elk ongeveer 45 minuten duurt, en als je er eenmaal in bent, is het moeilijker om jezelf wakker te maken.
Uit anekdotisch bewijs blijkt dat het vooral de gepensioneerde bevolking is die na de lunch een dutje doet, omdat ze zich geen zorgen hoeven te maken dat ze weer aan het werk moeten en hun siesta te lang heeft geduurt.
Tegenwoordig storen weinig mensen zich nog aan de siësta en dan vooral degenen die dat niet kunnen, omdat het pendelaars zijn. Voor hen is het niet praktisch om thuis te komen voor hun middagmaal en om daarna een dutje te doen.
Een klein aantal zegt echter nog steeds een dutje te doen na de lunch, ook al is dit alleen in het weekend.
De voormalige leider van de politieke partij Ciudadanos op nationaal niveau, Albert Rivera, was altijd een groot voorstander van het beëindigen van de werkdag uiterlijk om 18.00 uur en het verkorten van de lunchtijd tot 40 minuten tot een uur. Hoewel dit idee brede steun kreeg, was een gelijk percentage van de bevolking er fel tegen.
6. De schooluren veranderen al
Dit gezegd hebbende, hebben sommige delen van Spanje de schooluren gewijzigd om gezinnen meer keuze te geven om een betere balans tussen werk en privé voor ouders te creëren.
Traditioneel zijn de openingstijden van de basisschool van 09.00 uur tot 12.00 uur en vervolgens van 14.00 uur tot 17.00 uur, wat betekent dat kantines de kinderen in twee ploegen kunnen bedienen en ze tijd krijgen om te spelen en te eten, en ouders die dat willen, kunnen besparen op het schoollunchgeld. Zij kunnen hun kinderen ophalen en thuis te eten geven.
Maar het is niet praktisch wanneer uw kind stopt voor de lunch terwijl u nog twee uur op kantoor bent, terug naar school gaat net op het moment wanneer u stopt voor de lunch en dan meteen klaar is met school wanneer u voor nog eens drie uur naar kantoor terugkeert.
In de Comunidad Valenciana werden de schooluren ter stemming gebracht en de overgrote meerderheid van de PTA’s koos voor een ononderbroken lesdag van 09.00-14.00 uur, met een paar korte pauzes. De centra die ze beheren, organiseren ook naschoolse lessen, leuke activiteiten of academische versterkingssessies, tot ongeveer 18.00 uur gratis, daarna betalend tot 20.00 uur of zelfs later, om ouders te helpen die de hele middag geen kinderopvang konden bieden vanwege hun eigen werkuren.
De meeste leraren op scholen die met dit nieuwe rooster werken, zeiden dat de prestaties van hun leerlingen drastisch verbeterden en dat ze minder moe waren en minder concentratieproblemen hadden.
7. Covid dwingt aanpassing af
Hoewel vaak wordt beweerd dat de lange lunchpauze en de siësta een ‘Spaanse traditie’ zijn, zijn ze meer een gewoonte dan onderdeel van een cultuur. Het is even waarschijnlijk dat toekomstige generaties zich zullen aanpassen aan een lichte lunch en een vroege afsluiting van het werk op dezelfde manier als andere landen hebben gedaan, omdat praktische overwegingen, zoals een grotere afstand moeten reizen om op hun werk te komen, hen dwongen hun routine te veranderen.
De pandemie en de openingsbeperkingen dwongen Spanje tot soortgelijke veranderingen, afhankelijk van de regio moesten winkels en bars vaak al om 18.00 uur sluiten en kantoorpersoneel moest thuiswerken, dus een structurele verandering in de nationale dienstregeling heeft al een generale repetitie gehad.
Dit gezegd hebbende, met name in kleinere steden, sloten winkels die om 18.00 uur ’s avonds sloten, nog steeds tussen 14.00 en 16.00 uur.
Terwijl het voor sommigen een kwestie van gewoonte was, was het voor anderen, omdat ze praktisch geen klanten hadden die tussen die uren binnenkwamen en het niet kosteneffectief was om open te blijven, eerder een kwestie van de gewoonten van hun klant in plaats van die van henzelf.
Veel mensen genieten van het gemak om tot 20.30 uur te kunnen winkelen of tot 21.00 of 22.00 uur naar de supermarkt te kunnen gaan, maar als een ononderbroken werkdag met een korte lunchpauze de norm zou worden, zouden waarschijnlijk alleen grote ketens het aanbod kunnen voortzetten tot deze late uren. Zij hebben het budget dat nodig is om voldoende personeel in dienst te hebben om alle diensten binnen deze periode te dekken, maar kleine familiebedrijven zouden minder snel over de financiële middelen beschikken om extra werknemers aan te nemen.
Deze zouden vroeg in de avond moeten sluiten om midden op de dag open te blijven, aangezien het personeel in Spanje wettelijk niet meer dan acht uur per dag mag werken, tenzij ze overuren krijgen uitbetaald.
Het is aannemelijk dat het open blijven tot deze latere uren, het niet sluiten tot de typische 20.30 uur maar ook de hele lunchtijd open blijven, meer klanten en meer verkopen zou kunnen betekenen, wat de lonen van extra personeel zou dekken en dus meer werkgelegenheid zou creëren.
Maar dit is een enorme gok, vooral als de eigen voorgeprogrammeerde winkelroosters van klanten niet op korte termijn veranderen, en geen enkel bedrijf iemand een baan wil geven als het risico bestaat dat ze ze kort na hun start misschien moeten ontslaan.
Ten slotte, en omgekeerd, is het woord ‘siësta’ in het dagelijkse taalgebruik buiten Spanje terechtgekomen en wordt het in feite over de hele wereld beoefend, op vrije dagen, of onder de gepensioneerde bevolking of degenen die heel laat werken, maar er wordt nooit iets over gezegd tenzij het in Spanje gebeurt, aangezien het normaal gesproken geen specifieke omschrijving in andere talen heeft.
Het volgende hoofdstuk is enkel geschikt voor lezers die interesse hebben in de wetenschappelijke aanpak van de siesta.
8. De wetenschap over siësta’s: onderzoek onthult de genetische basis voor dutjes
Onderzoekers identificeerden 123 regio’s in het menselijk genoom die verband houden met dutjes overdag in siësta-stijl en drie verschillende mechanismen die dutjes bevorderen. Veel dutjes-gerelateerde genen reguleren ook andere aspecten van de menselijke slaap.
Volgens onderzoek onder leiding van onderzoekers van het Massachusetts General Hospital (MGH)wordt er aangetoond dat hoe vaak een persoon overdag dutjes doet, of helemaal niet, gedeeltelijk wordt gereguleerd door hun genen. In de studie, de grootste in zijn soort die ooit is uitgevoerd, werkte het MGH-team samen met collega’s van de Universiteit van Murcia in Spanje en verschillende andere instellingen om tientallen genregio’s te identificeren die de neiging bepalen om overdag dutjes te doen. Ze ontdekten ook voorlopig bewijs dat slaapgewoonten koppelt aan cardiometabolische gezondheid.
“Dutten is enigszins controversieel”, zegt Hassan Saeed Dashti, van het MGH Center for Genomic Medicine, co-hoofdauteur van het rapport met Iyas Daghlas, een medische student aan de Harvard Medical School (HMS). Dashti merkt op dat sommige landen waar dutjes overdag al lang deel uitmaken van de cultuur, zoals Spanje, de gewoonte nu ontmoedigen. Ondertussen promoten sommige bedrijven in de Verenigde Staten dutjes nu als een manier om de productiviteit te verhogen. “Het was belangrijk om te proberen de biologische paden te ontrafelen die bijdragen aan waarom we dutten”, zei Dashti.
Eerder gebruikten co-senior auteur Richa Saxena, hoofdonderzoeker bij het Saxena Lab bij MGH, en haar collega’s enorme databases met genetische en levensstijlinformatie om andere aspecten van slaap te bestuderen. Het team heeft met name genen geïdentificeerd die verband houden met slaapduur, slapeloosheid en de neiging om vroeg op te staan of ‘nachtbraker’ te zijn. Om een beter begrip te krijgen van de genetica van dutjes, hebben Saxena’s team en co-senior auteur Marta Garaulet, van de afdeling Fysiologie aan de Universiteit van Murcia, een genoombrede associatiestudie (GWAS) uitgevoerd, waarbij snel complete sets worden gescand. van DNA, afgenomen, bij een groot aantal mensen. Het doel van een GWAS is om genetische variaties te identificeren die geassocieerd zijn met een specifieke ziekte of, in dit geval, gewoonte.
Voor deze studie gebruikten de MGH-onderzoekers en hun collega’s gegevens van de UK Biobank, waaronder genetische informatie van 452.633 mensen. Alle deelnemers werd gevraagd of ze overdag ‘nooit/zelden’, ‘soms’ of ‘meestal’ dutten. De GWAS identificeerde 123 regio’s in het menselijk genoom die verband houden met dutjes overdag. Een subset van deelnemers droeg activiteitsmonitoren, versnellingsmeters genaamd, die gegevens verstrekken over sedentair gedrag overdag, wat een indicator kan zijn van een dutje. Deze objectieve gegevens gaven aan dat de zelfrapportages over dutjes juist waren. “Dat gaf een extra vertrouwen dat wat we vonden echt is en geen vergissing”, zei Dashti.
Verschillende andere kenmerken van het onderzoek versterken de resultaten. De onderzoekers repliceerden bijvoorbeeld onafhankelijk hun bevindingen in een analyse van de genen van 541.333 mensen verzameld door 23andMe, het bedrijf voor genetische tests voor consumenten. Ook is al bekend dat een aanzienlijk aantal van de genen in de buurt van of in regio’s die door de GWAS zijn geïdentificeerd een rol spelen bij de slaap. Een voorbeeld is KSR2, een gen waarvan het MGH-team en medewerkers eerder hadden ontdekt dat het een rol speelt bij de slaapregulatie.
Door dieper in de gegevens te graven, identificeerde het team ten minste drie mogelijke mechanismen die dutjes bevorderen:
- Slaapneiging: Sommige mensen hebben meer behoefte aan een gesloten oog dan anderen.
- Verstoorde slaap: Een dutje overdag kan helpen om de slechte nachtrust van de avond ervoor te compenseren.
- Vroeg in de ochtend wakker worden: mensen die vroeg opstaan, kunnen de slaap “inhalen” door een dutje te doen.
“Dit vertelt ons dat dutten overdag biologisch wordt aangedreven en niet alleen een omgevings- of gedragskeuze is”, zei Dashti. Sommige van deze subtypes waren gekoppeld aan cardiometabolische gezondheidsproblemen, zoals een grote middelomtrek en verhoogde bloeddruk, hoewel meer onderzoek naar die associaties nodig is. “Toekomstig werk kan helpen om gepersonaliseerde aanbevelingen voor een siësta te ontwikkelen,” zei Garaulet.
Bovendien waren verschillende genvarianten die verband houden met dutjes al geassocieerd met signalering door een neuropeptide genaamd orexine, dat een rol speelt bij het wakker zijn. “Het is bekend dat dit pad betrokken is bij zeldzame slaapstoornissen zoals narcolepsie, maar onze bevindingen tonen aan dat kleinere verstoringen in het pad kunnen verklaren waarom sommige mensen meer dutten dan anderen,” voegde Daghlas eraan toe.